É curioso que a facilidade para a creación artística non se vexa como un don da divinidade, senón como algo diabólico. Mesmo nos músicos, malia termos as expresións “música celestial” e “tocar coma os anxos”, ante intérpretes xeniais como Niccoló Paganini e Giuseppe Tartini, foi crenza xeral que fixeran un pauto co demo. A Platón preguntáronlle por que de dous irmáns xemeos un era poeta e outro non, e respondeu que o poeta leva un demo dentro; e Henry Bergson, ao describir a arte do caricaturista, cualifícaa de “diabólica”.
Confeso que tamén eu levo corenta anos coa sospeita de que Xaquín Marín fixo, de rapaz, un pauto co demo; e direivos por que.
-Todos cantos nos dedicamos á creación plástica imos aprendendo o oficio pouco a pouco e descubrindo novas posibilidades día a día. Marín non; Marín naceu aprendido e desde o día que publicou a primeira viñeta ata hoxe, exerceu a profesión de ilustrador como un verdadeiro mestre.
-Cantos nos dedicamos a isto de transformar en imaxes o noso vivir, temos referentes. Todos aprendemos de alguén, de varios ou de moitos. Xaquín non; o estilo de Marín non ten precedentes no mundo do grafismo; nin terá tampouco continuadores porque é seu, só seu,
-Cando Marín empezou a publicar as primeiras viñetas non coñecía a conferencia “Arte e galeguismo”, que ditara Castelao en 1919 para explicar que ser artista universal non consiste en imitar o que se fai en París, en New York e demais centros culturais e artísticos do mundo, senón en facermos arte galega; porque só sendo galegos, falando plasticamente en galego, seremos universais. O Marín mozo chegou á mesma conclusión pola súa conta, e o seu estilo –díxeno noutras ocasións- ten o arrecendo e o sabor das nosas viandas tradicionis. Ante unha viñeta sinxela, penso: -“Esta é románica, como a bola”. Ante outra, traballada con milleiros de riscos, razoo: -“Esta é barroca, como a empanada”. Porque a obra de Marín síntese como algo deleitoso non só para a vista, senón tamén para as papilas. E eu goréntome cos seus debuxos con verdadeira gula.
-Con ese estilo persoalísimo, Xaquín Marín leva medio século debuxando viñetas, carteis, ilustracións e banda deseñada. Aclaremos isto, porque abonda a literatura trabucada. En Galicia faise moita e moi boa banda deseñada, sen dúbida; pero a banda deseñada galega, o “cómic” galego, é o que fai Xaquín Marín. E a pregunta volve ser a mesma: -“¿Como puido o mozo Xaquín Marín descubrir a pedra filosofal do grafismo,na intimidade do seu estudo?”
-Se a intuición que Marín ten ao escoller as series de humor gráfico que vai realizar, a tivese nos xogos de azar, forraríase. Non é así e o acerto redúcese ao labor de creación: o Gaspariño, doce e tenro, que ilustrou os libros de texto no comezo da Autonomía foi un enorme éxito; coma o dos Pés, tremendos pés como apisoadoras, sobre sufridos cidadáns que comentan a situación; sempre, con enxeño, sempre cun humor desacougante para o lector. ¿Cantas viñetas cos Pés faría Marín? ¡Nin os pés de Messi dan tanto xogo!
Eu teño especial querenza polas viñetas do lixo, de moreas enormes de lixo que devora a paisaxe en debuxos espléndidos; auténticas obras de arte as máis das veces.
Dixen que a serie dos Pés desacougaba ao lector. É certo. Á maioría facíaos reflexionar, que era do que se trataba; e a outros cabreábaos. E moito. Tanto como outra serie, na que o rico ía a cabalo dun paisano.
Os dous eramos colaboradores de El Ideal Gallego cando Marín mandaba, un día si e outro tamén, as viñetas do ricachón a cabalo do pobre. O presidente do Consello de Administración da Editorial Católica –un vello aristócrata con título nobiliario- subía polas paredes cada vez que vía unha no Ideal, e mandáballe recado a Rafael González, o director, para que despedise ao debuxante. Rafael deixaba de publicalas uns días e quen se cabreaba era Marín, que lle mandaba cartas de protesta, ilustradas con debuxos agresivos. Rafael, gran xornalista, gran persoa e gran amigo, chamábame por teléfono cada noite e contábamo entre risas. Eu ofrecíame para explicarlle a Marín a situación, pero dicíame que non; que as cartas o divertían moito e que as gardaba como recordo.
Porque o humor de Xaquín Marín, sen ser verdadeiramente satírico –as máis das súas viñetas encaixan no “humorismo benévolo” que se dirixe á intelixencia e á sensibilidade para divertir e conmover-, pode resultar tremendamente irritante para quen se sinte aludido e sinalado como inxusto.
Hai moitas outras preguntas que me suxiren os debuxos de Marín, para as que non teño resposta; pero ante o enorme e espectacular conxunto da súa obra, tan igual e tan distinta; tan humilde e tan rica; téñome que preguntar se coñezo un caso semellante dun artista que agroma no seu tempo con tal forza anovadora; cun facer diferente a todo o coñecido, a todo o que virá despois. Non son dado á esaxeración superlativa; gústame o rigor e a mesura no xuízo crítico da obra artística, por grande que sexa a amizade que me una ao autor. Porén, ao responder esta interrogante só se me ocorren os nomes de dous xenios: O Bosco e Matthias Grünewald.
A O Bosco e a Grünewald úneos o misterio da súa identidade e a orixinalidade das súas obras. Son dous creadores portentosos, dos que nada sabemos. Cando escribía estas liñas tiven curiosidade por saber que opinaba deles o mestre Gombrich e consultei a súa Historia da Arte. Alegroume comprobar que, coma min, tamén el os relaciona:
“O mesmo que Grünewald, O Bosco demostrou que os métodos da pintura, que evolucionaran no sentido de representar a realidade de maneira máis verosímil, podían volverse do revés e ofrecernos unha visión das cousas que ninguén vira xamais”.
Iso fixo Xaquín Marín en Galicia: darnos unha visión plástica das nosas cousas, como ninguén vira xamais. Velaí por que, despois de cincuenta anos de amizade, camiñando moitas veces un a carón do outro, hoxe, ao falar do meu admirado amigo por última vez, deixo os panos quentes e as medias tintas, para dicir o que penso de verdade: Non é que o sospeite; estou completamente certo de que a arte de Xaquín Marín é diabólica porque fixo un pauto cun demo. ¡Se non é el mesmo un “anxo rebelde”, porque, tan alto, tan pálido, con eses pelos e barbas asilvestrados e o ollo pipo, non sei eu!
