Era “Juan Ramón” a secas, coma o outro, o poeta; pero no mundo do periodismo e da política chamábanlle tamen “El deseado”, porque non asistía a ningún dos moitos actos ao que o invitaban. Alguén pensaría que o facía por soberbia, porque dirixir La Voz de Galicia nos mellores anos do periodismo convertíao nun home poderoso, a quen acudían, como a un oráculo, presidentes e conselleiros do Goberno e dirixente de todos os partidos. O certo é que non asistía por timidez, pero eso pouca xente o sabe. Juan Ramón non tiña nada de soberbio e si moito de tímido. Eu seino porque tamén o son e, ao longo de moitos anos de amizade, entendín as súas reaccións e decisións máis desconcertantes.
Cando Fraga gañou por primeira vez as elecións autonómicas e se converteu en presidente da Xunta, iniciou unha serie de contactos cos directores dos medios de comunicación e empezou por el, invitándoo a xantar no Vilas. Ás doce da mañá do día fixado, Juan Ramón chamoume ao despacho e pediume que o acompañase. A min non me apetecía e púxenlle reparos ata que me dixo, con contundencia: -Pois se ti non ves, eu tampouco vou.
Fomos os dous. A secretaria avisou a útima hora da miña asistencia, e Pérez Varela –director do gabinete de comunicación do presidente- tivo que espabilarse para que no Vilas puxesen tres cubertos e houbese dúas bolsas con libros para agasallarnos. A nós notábasenos tamén a improvisación, porque a cravata que me prestou Juan Ramón non ía para nada coa miña camisa, aínda que el afirmou que estaba elegantísimo.
Aquel xantar entre tres tímidos empezou cuns breves saúdos de tanteo, pero as espléndidas viandas e o excelente viño, alixerou as linguas e, cabo de poucos minutos, a conversa era fluída, mesmo divertida, porque Fraga e Juan Ramón eran nas distancias cortas xente cordial e de moito enxeño. Fraga deixou caer o comentario de que os medios de comunicación deberían adicar algúns dos mellores profesionais ao labor de cronistas parlamentarios e Juan Ramón, como sempre, calou; e eu respondín con outra pregunta: -¿Un Wenceslao Fernández Flórez? Fraga recoñeceu que ese sería un luxo para o Parlamento Galego, e non pedía tanto. Abondaba con que o cronista coñecese o oficio e quixese exercelo con obxectividade. Cando volviamos a Coruña, Juan Ramón comentoume: -Ten razón Fraga no do cronista parlamentario. É bo para a Voz e para a política galega.
Durante vinteún anos ilustrei as crónicas de varios compañeiros da delegación de Santiago e, gustáranlle ou non aos distintos grupos da Cámara, sei que todos foron competentes e honestos.
Ademais de tímido, Juan Ramón era listo, listísimo. Tiña a intelixencia e a sabedoría do “picaro”. Imaxínoo de neno facendo trampas nos xogos das bolas ou do peón, porque despois, xa maior, facíaas xogando ao billar na mesa que tiña na casa. Unha noite, despois de cear, botamos unha partida Moncho Núñez, director da Casa das Ciencias, e eu contra Juan Ramón e Valentín Alejandro, compañeiro de redacción. Eu facía as carambolas de tres en tres e Juan Ramón e Valentín unha, de cando en cando, e de chiripa; pero, ao ollar o marcador, eles ían por diante. Era imposible non rir ante tanto descaro, pero quen máis ría era el. E esa era outra característica súa: o goce da risa. Ría contando, con moitísima gracia, anécdotas que vivira; sucesos que presenciara e dos que a súa extraordinaria agudeza mental lle permitía descubrir o lado ridículo; pero ría tamén, e sobre todo, escoitando. Ninguén disfrutou tanto coma el das tertulias con Carlos Casares, o conversador máis enxeñoso, brillante e divertido que coñecín. Juan Ramón sentía pudor de rir abertamente e tentaba facelo coa boca pecha; por eso a súa era unha risa peculiar; como a dun personaxe de debuxos animados –non recordo cal-, que ría dende o peito.
Era pícaro, sí; pero pícaro xeneroso. Coleccionista de arte, sobre todo de pintura galega, se facías un intercambio con el, procuraba enganarte; pero despois agasallábate con esplendidez pouco común. Fomos moitísimos sábados mercar libros a Porto; eu de humor gráfico e caricatura, el de materias diversas para a librería de lance que a muller tiña na rúa Real da Coruña. Varias primeiras edicións da miña colección foron regalos seus.
Nomeado director de La Voz de Galicia, Juan Ramón e o subdirector Armando Fernández Xesta, profesional extraordinario, conseguiron convertir en poucos anos un xornal de provincias nun dos de maior tiraxe en España. Eu entrei a formar parte da redacción da Voz no ano 1985, dous despois que Santiago Rey Fernández-Latorre, propietario do grupo, me propuxese facelo, porque Juan Ramón quixo agardar o remate das obras de ampliación do edificio central na Coruña, para que a miña presentación se fixese ao mesmo tempo no xornal e na radio. O meu labor na radio decidíaa Bieito Rubido, hoxe director de ABC; pero no xornal foi Juan Ramón quen tivo a idea de que eu tratase nunha caricatura diaria o acontecemento máis importante da política galega; e por aquela iniciativa súa, no 2009 poidemos contar a historia da autonomía galega nunha exposición que a Deputación da Coruña levou, itinerante, por distintas cidades ata o 2011.
Despois de Santiago Rey, Juan Ramón tiña todo o poder na Voz, e a súas opinións pesaban máis que ningunhas outras no Consello de Administración. Sen embargo, penso que só o exercía con absoluta intransixencia na redacción. Non tardei en descubrir que non aceptaba ideas alleas, por boas que fosen, se antes non as facía súas. Máis de unha botouma atrás por chegar ao despacho convencido de que ía acollelas con entusiasmo; pero aprendín a lección, e cando quería que dese o visto bo a unha iniciativa miña, chegaba ao despacho e dicíalle: -¿Recordas que falamos desto e dixéchesme que pensara en como facelo? Non podía recordalo porque a tal conversa non existira, pero, co puro na boca, asentía movendo a cabeza, e eu seguía: -Pois paréceme que podemos facelo así, se che parece ben. E volvía asentir co puro na boca, cabeceando.
Mentres escribo estes recordos surrío pensando nos varios goles que un inxenuo coma min lle colou a alguén tan pillabán e tan listo coma el. Nunca llo dixen, pero coido que se o fixese, tamén el riría e encaixaría os goles con deportividade. Aínda que tamén podería responderme que xa sabía que lle mentía, pero deixábame facer para non poñerme en evidencia. Unha frase dos periodistas máis achegados a el na redacción daqueles anos, era: –Con Juan Ramón nunca se sabe.
Non, nunca se sabe. Por eso nos colleu tan de sorpresa a súa morte, e por eso sentímola tanto.
