Todo, mesmo a poesía, é subsidiario do amor
É autora dalgúns dos poemarios máis fermosos das nosas letras e a primeira escritora que ingresou na Real Academia Galega. Conserva integramente o engado da mocidade e por eso declara a idade con orgullo. Toda a súa vida é unha extraordinaria historia de amor.
-¿Como recorda a súa infancia en Ribadeo?
-Felicísima. En Ribadeo vivín ata os sete anos, xogando con nenas e nenos indistintamente, porque tamén iamos xuntos á escola e compartiamos os pupitres. Lía moitísimo e cheguei a saber de memoria un libro que gardaba debaixo da almofada, titulado Retazos, fabulitas y cuentos para los chiquillos. Tamén tiña unha imprentiña manual, coa que compuña versos.
-O ambiente familiar propiciaba a súa curiosidade intelectual.
-Si, a miña nai era unha muller moi culta, intelixente e fermosísima, que sabía inglés, francés, italiano, taquigrafía, mecanografía e contabilidade e que, cando nos instalamos en Viveiro, deu clases a nenos que querían preparar o ingreso no bacharelato. Era unha muller extraordinaria e influíu moito en min. Pero ademais a nosa era unha casa de lectura. Tanto en Ribadeo coma en Viveiro, ás oito estabamos recollidos, ás nove ceabamos e logo meu pai, que o facía moi ben, lía en alto poemas en castelán e en galego, ou algún capítulo dunha novela interesante. Eso fixo que, aínda que no Heraldo de Viveiro se me recorde como a nena que máis xogaba na vila, tamén me gostase o estudio e que me divertise con materias tan distintas coma a xeometría e o latín, ou coas clases de violín e de piano.
-¿E cando se converteu en musa de escritores e artistas?
-Esas son cousas que se din, pero eu non as creo. Desde logo, se o fun, a min non me dixeron nada.
-¿E muller obxecto, sentiuse algunha vez?
-Non, nunca.
-¿Nin sequera baixo as consignas da Sección Feminina?
-Había moita normativa restrictiva, pero non facía caso. Sempre fun libre. Hai pouco comentoume un amigo da infancia: <Con Franco ías os Venres Santos á praia en bicicleta, cos socialistas ías á misa os domingos>. Pois si, así son eu.
-¿E con estes que fai?
-Sigo indo á misa os domingos e festas de gardar.
-¿Cando descubriu o amor?
-Ós doce anos namoreime dun rapaz guapísimo, pero miña nai afastábame del con moita sutileza e poñíame traxe de mariñeiriña e un lazo enorme na cabeza, para facerme máis nena. O primeiro amor sentino ós dezaoito polo meu profesor de Física e Química. Atraíanme os homes de idade e, aínda que el non tiña moita máis ca min, aparentábaa polo guapo, elegante, serio e reservado que era. A min eso gustábame.
-¿E que pasou?
-Casamos ó facer eu os vinteún e tivemos tres fillos, pero non nos entendemos porque tiñamos caracteres moi diferentes. Era boísimo comigo, tratábame coma a unha filla.
-Entón, ¿é certo que os grandes amores rematan en traxedia e os pequenos no aburrimento?
-Pode ser, pero o noso morreu axiña de forma tan natural, que derivou nunha fermosa amizade. Logo empecei a escribir e Dionisio Gamayo Fierros, que tanto me axudou, púxome en relación con outros poetas, fixen as carreiras de piano e Filosofía e Letras, e atopei o meu mundo.
-¿A poesía foi para vostede outro amor?
-Foino sempre. Non concibo a vida sen poesía.
-Pero ningún amor pode substituír o amor.
-Non, o amor está por riba de todo. A poesía, coma calquera outra cousa, é subsidiaria do amor.
-¿E cando soubo o que é un grande amor?
-Cando me fun vivir con Eduardo Moreiras. Casamos e ata a súa morte non houbo un só día que non fose inmensamente feliz.
-Din que o verdadeiro amor é o do flechazo.
-O noso si, namoramos de contado. Cando nos vimos por vez primeira dixo que sentira un terror relixioso.
-¿E vostede?
-A min encantoume. Era alto, baril, bo mozo, con ollos grandes e boca preciosa… O nariz longo, eso si, pero dáballe carácter. Tiña moita personalidade, unha voz preciosa e todas as cousas que dicía eran de poeta namorado. Había que renderse.
–Coincidían en todo.
-Había entre nós unha coincidencia total. Amabamos a natureza e, polo menos dúas veces ó día, saiamos pasear por algún recuncho fermoso e percorremos a pé as costas dos arredores de Vigo. Iamos cada ano ó Courel e subiamos ó Piapáxaro… Teño un poema no que conto como me regalou todos aqueles montes. Coincidiamos na afección á música e conservo os discos que escoitabamos xuntos. Eu axudeino a descubrir os quintetos de Beethoven e el a min a Paixón segundo San Mateo, de Bach, que foi logo a peza fundamental da nosa convivencia. Liamos xuntos autores que nos interesaban, e canto eu escribía era para el e canto el escribía era para min.
-¿O amor é química?
-Mentres existe a parella é química e física e todo. Pero o amor é moito máis. Eduardo morreu en abril do noventa e un, así que eu coñezo o amor da ausencia e o amor que perdura despois da morte, e coido que o amor é coma un reflexo de Deus.
-¿Pode a poesía ser tan doce coma o amor?
-Si, si ,si; o amor reflíctese na poesía.
-¿E tan terrible coma unha dor de moas?
-Non, porque aínda que trate da ausencia é algo xa asumido e o verso flúe coma unha fonte. A dor é previa.
-¿Cal é o fermento da poesía?
-O amor, a natureza, a vida e a morte, a idea de Deus… Os grandes misterios da existencia, que non se poden eludir, nin esquecer.
-¿Avellenta a alma co corpo ou é sempre nova?
-É nova e sempre a mesma.
-¿Nova e novicia?
Si, tamén; nova, novicia, eterna e cambiante. É un misterio, pero é así.
-¿Que ve cando pecha os ollos?
-Vexo o que quero.
-¿E cando os abre?
-A luz. Teño sempre as ventás abertas, mesmo de noite.
-¿Pérdese nos tellados da fantasía?
-Si, aínda me encantan os contos de fadas.
-¿E se un paxaro se lle pousa na cabeza?
-Déixoo que cante.
(Serie de entrevistas Riscos publicada en La Voz de Galicia en 1997)
