Reflexión y autocrítica sobre la conferencia ¿Cervantes gallego?Reflexión e autocrítica sobre a conferencia ¿Cervantes galego?

Al terminar la conferencia que sobre la galleguidad de Miguel de Cervantes di el pasado día 21 en la Casa de Galicia en Madrid, el público que llenaba la sala me premió con una fuerte y larga ovación que superaba en mucho la mera cortesía. La conferencia había gustado y así me lo confirmaron muchos de los asistentes que se acercaron a saludarme. Sin embargo mi hija y después un par de amigos, a los que agradezco su sinceridad, me comentaron que había dedicado demasiado tiempo a desmontar los argumentos con los que varios autores sanabreses vienen defendiendo desde comienzos del pasado siglo, y de forma especialmente apasionada César Brandariz en los últimos años, el nacimiento de Cervantes en Sanabria.

Sin duda, tienen razón mi hija y mis dos amigos, pero, además de hacer autocrítica, quiero explicar el porqué de mi error. Me excedí en la exposición de datos y fuentes, en definitiva de pruebas de la veracidad de mis afirmaciones, para oponer rigor a las fantasías de los autores sanabreses y concretamente las de César Brandariz, que recoge las de todos los anteriores y aporta constantemente otras propias.

cervantes_siro

Artigo disponible na sección de contidos en castelán

Como soy hombre de paz y no tengo nada de polemista, no haría el menor comentario de los constantes “descubrimientos” de César Brandariz, si no fuese por el eco que encuentran en los medios de comunicación. Lamentablemente, hace tiempo que los medios españoles –igual que la mayor parte de los extranjeros-  apostaron por el sensacionalismo y consideran noticia que “un hombre muerda a un perro y no que un perro muerda a un hombre”; de manera que bienvenidos sean a ellos los personajes que nadan contra corriente y permiten titulares llamativos. El sábado, día 16, cinco antes de mi conferencia, el periódico ABC publicó a toda página un artículo de César Brandariz en el que repetía lo dicho en sus dos libros: que la partida de bautismo de Cervantes está manipulada, que si en el Quijote aparecen las expresiones gallegas “tarde piaches” y “levar ferro”, y muchas voces sanabresas; que en el  Quijote y en otras obras cervantinas se habla de la santa compaña… Y al final, y esto es relativamente nuevo, anuncia que la Égloga de Virgine Deípara, hasta hoy considerada anónima, es de Cervantes.

Para ABC hubiera sido fácil consultar a cualquiera de los grandes cervantistas españoles antes de publicar esta serie de dislates, pero no lo hizo y ocho de mis amigos, que lo leyeron, me enviaron la página por correo electrónico e incluso uno de ellos me llamó por teléfono, convencido por las “razones” expuestas por un investigador para él desconocido, pero que no podía ser “un cualquiera” si tan prestigioso diario le dedicaba tan amplio espacio. No se entienda este comentario como una crítica exclusiva a ABC porque lo mismo hicieron en otras ocasiones La Voz de Galicia y gran parte de la prensa española.

Esa fue la razón por la que quise rebatir con pruebas documentales las entelequias de Brandariz, alguna tan grave como la acusación de manipulación de la partida de bautismo de Cervantes. ¿Cómo se puede decir en ABC algo así? ¿Cómo se puede acusar a todos los investigadores que tuvieron acceso a la partida de bautismo de necios o de cómplices de semejante deslealtad con la cultura? Por eso llevé fotos del documento en distintos años y un informe del titular de Paleografía de la Universidad de Santiago, para demostrar que no hay manipulación y que la interpretación de Brandariz es una osadía.

Lo mismo ocurre cuando dice que Cervantes habla de la santa compaña, del Cigarrón de Verín y Laza, dos falsedades injustificables; que la expresión gallega “tarde piache”, que Sancho dice al doctor Recio en la ínsula Barataria, es inconcebible en un campesino castellano, y que una larguísima lista de voces utilizadas por Cervantes son sanabresas. Expliqué que “tarde piache” estaba en el castellano coloquial desde mediados del siglo XVI, y que las pretendidas voces sanabresas eran todas castellanas y aparecen recogidas en el Tesoro de la lengua castellana o española, de Covarrubias, contemporáneo de Cervantes. Y también ahí puse ejemplos, demasiados ejemplos, de cómo esas voces hipotéticamente sanabresas, estaban en Lope de Vega, Calderón y otros autores del Siglo de Oro. En fin, que una parte de mi intervención fue más propia de una tesina que de una conferencia, y quizá por eso las felicitaciones que me llegaron por correo electrónico en los días posteriores, eran de docentes.

Que Cervantes era de origen gallego –gallego de Lugo, no de Sanabria-, no ofrece la menor duda; y de ello sí tenemos documentación fidedigna. Si algún día apareciese otra igualmente válida sobre el nacimiento en Sanabria, se aceptaría sin ninguna objeción; pero, a día de hoy, la biografía de un Cervantes sanabrés es como “La vida de Brian”, de los Monty Python, sin pizca de gracia.

Dicho lo dicho, vuelvo al título de este comentario para añadir que no creo que “rectificar sea de sabios”, pero sí que no hacerlo, cuando procede, es de necios. Por eso simplificaré la parte de mi conferencia que trata de un indemostrable Cervantes sanabrés, para no abusar de la paciencia de mi auditorio. A vosotros, a los que habéis sufrido las muestras de una erudición que no poseo, gracias mil y mil perdones.

cervantes_siro

 

2 comentarios en “<!--:es-->Reflexión y autocrítica sobre la conferencia ¿Cervantes gallego?<!--:--><!--:gl-->Reflexión e autocrítica sobre a conferencia ¿Cervantes galego?<!--:-->”

  1. sin embargo o q ai na prensa e q naceu en alcala de henares non digo en libros de literatura etc..en canto os lugares donde discurren moitas aventuras,teño a impresion q son da zona da Coruña e non decatalanas ou do sur. eso p. ex da ‘insua de barataria’ pareceme de cabana de pontedeume . e curioso q tergiversando ou cambiando nomes se intentan parecer a os do libro calqer pobo da mancha . a min pereceme un libro dos chamados de cego ou codel q él recopila e da forma.asi como o de avellaneda. claro non e ‘castellano’se non o galego habitual. non ai q decatarse q castela estaba practicamente chea de mouros e xudeosrecen convertidos cuia fala non eraa cristiá. en canto p de sanabria nese tempo era do reino de galiza

    Responder
  2. A propósito de Cervantes…Algo da miña fornada.
    Don Quixote e Sancho polo camiño.
    Sabendo de antemán que aquelas fabas con touciño pasadas pola tixola, eran coma quebrantos sen esquecemento; Sancho e don Quixote, dispuxéronse a durmila ao raso pardo da noite, afundíndose nun profundo soño, polo que os dous á vez compartían aquela velada transportándose a unha terra norteña de xullo florido polas serras ancareñas, descritas en libros de cabalaria lidas polo fidalgo da triste figura. Onde se descifraba que polos carreiros do apóstolo Santiago, tamén se topaban con algunha fermosa dulcinea semellante á do Toboso. Pero por aquelas terras galegas, nalgunha pousada asaltábanlles os manxares das rías galegas, como vieiras, zamburiñas, polbo, bogavante e centola; destacando con asombro a tenreira loura galega, e o rico xamón dun porco celta, que sacaba o sentido. E todo isto ao asombro duns viños de Ribeira Sacra que puña a ámbolos como fóra de órbita, que se esquecían por completo o de loitar cos muíños, posto que por estes carreiros de Compostela estes eran de auga clara e cristalina adornados as súas marxes de sombríos bidueiros e chopos de altas copas, que convidaban a tomar a sesta, polo menos de dúas horas, despois dese xantar tan copioso. Mentres os seus equinos enchían a súa barriga tan alegremente polas ribeiras dun regato próximo; os seus xinetes non botaban en falla para nada as áridas terras da Mancha, cando se podía dicir que toparan sen buscalo, co cobizado paraíso terreal. Pero cando espertaron á espreita dunha concisa aciñeira, os dous suorentos e coa pel pegañenta ás súas roupas, faltos de aseo, para eles é unha decepción o espertarse ao conciso vento seco, cun rocinante esquelético e un asno infestado de moscas, que ben quixesen devoralos alí mesmo sen deixar nin migalla deles. Como que a moral se lles caía ao chan e non ía ser sinxelo recollela. De xeito que intuíndo os dous que fantasiaran co mesmo soño, pregúntanse: ¿Por que demos coincidiran naquilo? Quizais fose un sinal divino de como era o paraíso. E ante as poucas provisións que quedaban nas súas zurróns, ¿quizais estivesen próximos á morte? Ao que don Quixote dille a *Sancho.
    _Non se ti, Sancho, se che agrada este recuncho, pero eu preferise quedarme nese soño para sempre. Que ben quedase comendo aquelas frescas viandas de mar e de terra dentro. Agora ben entendo o por que o apóstolo quixo cristianizar esas terras célticas, polos bos manxares que elas albergan.
    _¡E quen non, o meu señor!- expúxolle Sancho- que entre moluscos, tenreira e xamón, mellor que o que levan os nosos zurróns; nada que ver coas faragullas de millo. E que dicir dese mencía, lixeiro pero moi saboroso, e menos cacholán que o manchego.
    _Agora comprendo moi ben aos monxes – expón o da lanza-, que se agachan en recias paredes de pedra, onde crían os seus saborosos viños para quentarse o bandullo no inverno.
    _¡E que o diga, señor! Eu ben me quedaría por un tempo -opina Sancho-, polo menos polo verán, que por aquí ímonos a quedar sen graxa nos nosos corpos.
    _A ti non debería preocuparche tanto ese detalle, posto que andas sobrado delas polo larfón que es perante todo o ano. Anda e achégame a túa cantimplora por ver se che queda algo de auga, que a miña está para facer a sopa do quente que está.
    _¡Pois non se crea meu señor! a miña estará igual de quente.
    _¡Non é igual, Sancho!, a miña figura traspásaa o sol, pero a túa é tan espesa como a pedra do norte galego, que tanto conserva a calor no inverno como o frío no verán. Nada compara a miña estreita estampa coa túa anchura, que mellor saltarche que darche a volta.
    Aquelas expresións ou opinións de don Quixote non parecían caerlle nada ben ao home de Teresa Barriga (de solteira, Cascallo), polo que expón.
    _ ¡Así que! se para algo sirve, esta estampa fai sombra, e a miña graxa rega a terra.

    Así eran aqueles os detalles
    dos tales andantes cabaleiros,
    por non ter, non tiñan nin casa
    só eran donos dos seus soños.

    Responder

Deixa un comentario