Hoxe, 30 de xaneiro, cúmprense 135 anos do nacemento de Castelao e a consellería de Cultura celebra, en memoria súa, o Día da Ilustración. Está moi ben, pero non quero evocar o Castelao artista de tantos talentos, senón o Castelao médico que non exerceu por falta de vocación. É ben coñecida a súa graciosa xustificación: “Fíxenme médico por amor a meu pai; non exerzo a profesión por amor á humanidade”; pero repárase menos no diálogo entre un home esbacoado nunha cadeira e o Castelao mozo, dunha viñeta de Cousas da vida:
-Faite médico, home, que enfermos non faltan nunca.
-E a conciencia?
Si, Castelao era home de conciencia ética; por iso deixou a medicina e, tamén por iso, cando a terrible gripe de 1918 chegou a Rianxo e enfermaron os médicos do concello, volveu a ela para axudar aos seus paisanos. Como? Que podía facer o médico Castelao ante aquela peste que infectou a oito millóns de persoas en España e causou 270.000 mortes? O mesmo ca os outros: aconsellar, receitar analxésicos e antipiréticos, e, ademais, o que di Lois Peña Novo: tratar os enfermos con cariño de irmán, entrar e saír das casas con cara risoña e axudalos, co humor, a recobrar o optimismo.
No comezo da pandemia, tamén o enxeño popular combateu coa risa o desacougo e ante nomes tan inxustos como “gripe española” e “dama española” -porque a orixe estaba en EEUU e a España chegara de Europa- chamóuselle “Soldado de Nápoles”, por ser tan “pegadiza” como a canción, así titulada, da zarzuela La canción del olvido, estreada ese mesmo ano. Desde entón, Agustín Aguirre, humorista gráfico do xornal madrileño El fígaro, representouna coma un esqueleto vestido de soldado e os seus chistes ían de boca en boca. Outros debuxantes tan prestixiosos como Bagaría e Tovar trataron tamén o tema do misterioso virus.
O segundo brote foi moito máis letal e aínda que a ciencia recurriu a técnicas novedosas como as transfusións de sangue de pacientes recuperados a outros enfermos, e ao soro creado no Instituto Pasteur, nada resultou efectivo e sen a perspectiva dunha vacina, a xente deixou de rir. O debuxante alemán Wilhelm Schulz expresou a anguria do momento na viñeta en que a gripe pasa ante o anxo da paz, que viñera poñer fin á Gran Guerra. Europa non volvería rir ata os felices anos vinte.
As novas cepas do Covid estannos levando á desesperación e necesitamos a risa, “a máis efectiva defensa contra o sufrimento”, en opinión de Freud; “a medicina universal”, segundo Bertrand Russell. Si, a risa aíllanos do que doe e a gargallada danos azos para enfrontármonos ao medo. Quizais deberiamos saír ás ventás, aos balcóns e ás terrazas das casas, como cando aplaudiamos aos sanitarios, pero agora para contármonos chistes divertidos e rir a fartar. Non importa que algúns non os oian, porque oirán o eco das risas e iso abonda para seguirmos adiante un día máis.
A min divírtenme especialmente as reflexións agudas sobre as necidades da realidade cotiá. A última mandouma por Whatssap un amigo de Ferrol: “Daste conta de que ninguén fala de contaxiados e contaxiadas? Cando a vida vai en serio, non estamos para conachadas”.
Pois si.
